Terugblik themabijeenkomst Klimaatadaptatie en de duurzame stad en regio

Webcast

Van de bijeenkomst is een live webcast uitgezonden. De webcast is opgenomen en kunt u terugkijken (let op, laden van omgeving duurt even).

Terugblik

1. Klimaatadaptatie. Wat en Waarom

Edwin van der Strate, Manager klimaatadaptatie bij Tauw bv, lid van NAS (Nationale klimaatadaptatiestrategie) en Citydeal klimaatadaptatie start zijn verhaal met een schets wat klimaatverandering concreet betekent voor Nederland: het wordt warmer, het wordt droger, er zijn meer hoosbuien en de zeespiegel stijgt. De hoosbuien krijgen relatief veel aandacht, maar de opwarming van het stedelijk klimaat (hitte in de stad) zorgt voor een toename van sterfte en vraagt om die reden veel aandacht. Ook droogte zorgt voor kosten (“onze gemeente had deze zomer 200.000 euro schade omdat de jonge plantaanwas is afgestorven”.)
 
Nederland heeft het Akkoord van Parijs ondertekend. Klimaatadaptatie is een belangrijke pilaar. Dit onderwerp heeft de laatste jaren in Nederlands beleid veel aandacht. Zo is de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) ontwikkeld. Het Deltaprogramma valt hieronder en sluit aan bij het onderwerp van vandaag. Evaluatie van het Deltaprogramma heeft geleid tot het Deltaplan ruimtelijke adaptatie. Belangrijke noties en afspraken zijn:

• Het Deltaplan is een gezamenlijk plan van alle overheden en stakeholders. Het maakt deel uit van de Deltawet (en die is verplicht).
• Vanaf 2018 koppelen overheden en maatschappelijke partijen ruimtelijk adaptatie mee met periodieke maatregelen.
• Breng de kwetsbaarheid in beeld door middel van stresstesten. Uiterlijk in 2019 moeten alle overheden een stresstest uitgevoerd hebben. De stresstest is een rekenmodel waarmee je in beeld brengt wat er kan gebeuren bij hoosbuien en temperatuurstijging. 
  • Tip: ga eens binnen je organisatie na of deze stresstest al is uitgevoerd.
  • De stresstest is een eerste stap, daarna is verdieping nodig.
• Risicodialoog en strategie. Aan de hand van de stresstesten zul je het gesprek aan moeten gaan. Welke plekken zijn het meest kwetsbaar, waar geef je prioriteit aan, op welke plekken accepteer je overlast. Wat voor uitgangspunten geef je mee aan bijvoorbeeld de verkeerskundigen, ontwikkelaars, beheer en onderhoud.
• Meekoppelkansen. Veranker klimaadapatatie in de reguliere werkzaamheden.
• Uiterlijk in 2020 hebben overheden een uitvoerings- en investeringsagenda opgesteld.
• Met als resultaat dat in 2050 de openbare inrichting klimaatadaptief is.

Kortom: aan de slag met klimaatadaptatie.

Meer informatie:

• Presentatie van Edwin van der Strate
• NAS
• Deltaplan Ruimtelijke adaptatie (lees het hoofdstuk klimaatadaptatie)

2. Klimaatadaptatie in de praktijk

Ron Kaptijn, Beleidsmedewerker Team Infra bij de gemeente Diemen gaat nader in op de praktijk in zijn gemeente en zoomt in op de rol van de verkeerskundige. De gemeente Diemen heeft in regionaal verband de stresstesten uitgevoerd. Aan studenten van de Hogeschool van Amsterdam is gevraagd door te rekenen hoeveel water huidige wijken/straten kunnen bergen. Vevolgens hebben de studenten diverse scenario’s van hoosbuiten doorgerekend en is bekeken wat de effecten van inrichtingsmaatregelen zijn. De doorgerekende scenario’s tonen aan dat afstroming naar oppervlaktewater veel effect heeft. Holle wegen en het lager leggen van de buurt/openbare ruimte hebben ook effect maar minder.
Het afstromen naar oppervlaktewater vraagt om een kritische blik op de aanwezigheid en ligging van drempels en uitritconstructies. De ligging van deze verkeersveiligheidsmaatregelen heeft consequenties voor het afstromen (vaak negatief omdat het water tegengehouden wordt, maar soms ook positief omdat het water de gewenste route volgt).
Vanuit klimaatadaptatie (afstroming van water) is in Diemen de discussie gevoerd over nut/noodzaak van de drempel en uitritconstructie en vervolgens over de vormgeving van deze maatregelen. In gesprek met zijn verkeerskundige collega ervaarde Ron een starheid: “wij maken gebruik van de CROW-richtlijnen en daar wijken we niet van af”.

Reactie vanuit de aanwezigen:

• Je hoeft niet overal drempels of een uitritconstructie aan te leggen. Alternatief voor een uitrit kan ook een voorrangskruispunt zijn. Maar als je kiest voor de uitritconstructie, dan moet je ook de juiste vorm aanleggen.
• De ASVV en andere CROW-richtlijnen moeten klimaatadaptief worden (zie ook vragen aan CROW verderop in terugblik).

Bekijk de presentatie van Ron Kaptijn.

3. Klimaatadaptatie inrichting openbare ruimte

Daniël Willems, verkeerskundige bij de gemeente Ede, constateert dat er binnen de gemeente Ede een groeiende bewustwording ten aanzien van kimaatadaptatie is. Hij schetst dat vanuit riolering aandacht is gevraagd voor klimaatadaptatie. Er wordt regionaal samengewerkt, er zijn stresstesten uitgevoerd en binnen de gemeente (onder ambtenaren) zijn klimaatateliers geweest om de dialoog op te starten. Imiddels is men begonnen met het treffen van maatregelen, bij herinrichtingen wordt klimaatadaptatie meegenomen. Maar Ede wil meer dan alleen meeliften en wil klimaatadaptatie programmatisch oppakken, met daaraan gekoppeld een uitvoeringsagenda. Er wordt gezocht naar budget voor maatregelen ten behoeve van klimaatadaptatie. Aanwezigen reageren verrast: is meekoppelen met lopende projecten niet voldoende? Ede vindt van niet: bij knelpunten heb je financiering nodig om deze aan te kunnen pakken.
 
Daniël toont een aantal voorbeelden: bij herinrichting van kruispunten en wegen wordt gekeken naar de mogelijkheid van ontharding (minder asfalt), bij afwaardering van wegen wordt klimaatadaptatie meegenomen, lokaal is gekozen voor een voorrangskruispunt vanwege de waterberging, wil je overal trottoirs?, operatie steenbreek (gericht op particulieren).
Aan de hand van deze voorbeelden vindt discussie plaats over de mogelijke inrichting van een weg of kruispunt, waar je mee te maken hebt (verkeersveiligheid, invloed burgers, invloed politiek). Algehele conclusie is dat er veel mogelijk is, maar dat je altijd te maken hebt met meerdere belangen.
 
Bekijk de presentatie van Daniël Willems.

Discussiepunten

Moeten er normen komen? Waar moet je als gemeente/overheid aan voldoen?

• Landelijke standaarden voor de mate van stortbuien en temperatuurstijging zijn gewenst.
• Normen voor de mate van overlast, inrichtingen, maatregelen, etc., worden ongewenst geacht.
• Er is wel behoefte aan ontwerpprincipes, maar de keuze voor een ontwerp of maatregel is regionaal en lokaal maatwerk. Uitgangspunt moet minimaal zijn: het moet beter dan dat het was.

Verkeersveiligheid of klimaatadaptatie? (ook wel: durven verkeerskundigen af te wijken van CROW-richtlijnen)

• Alle aanwezigen weten dat afwijken van een richtlijn mogelijk is, mits je dit goed motiveert. Toch is er vaak angst voor het afwijken ervan.
• Concurrentie tussen verkeersveiligheid en klimaatadaptatie zou niet mogen. Je moet zoeken naar versterking.
• Drempels en uitritconstructies zijn verkeersveiligheidsmaatregelen. Tijdens de discussie is gevraagd naar creatieve oplossingen waarmee de verkeersveiligheid wordt gewaarborgd. De volgende zaken kwamen ter sprake:
  • Moet je altijd aan 2 zijden van de straat een trottoir hebben? En mogen die hoger/lager dan de standaard 10-11 cm?
  • Een vriendelijke/groene inrichting van de weg is goed voor klimaatadaptatie en verkeersveiligheid. Zoek naar natuurlijke snelheidsremmers.
  • Kunnen parkeerstroken lager aangelegd worden dan de rijbaan? Doel: incidenteel opvangen van water.
  • Alternatieve / droge routes zichtbaar maken bijv. met bebording (hiermee vergroot je ook de bewustwording).

Financiering

• Gemeente Ede zoekt concreet naar budget voor klimaatadaptatie en wijkt hiermee bewust af van wat blijkbaar de gangbare werkwijze is: meeliften met en mee koppelen aan bestaande projecten.

 Hoe betrek je de burger?

• Alles is uiteindelijk gedrag. Hoe zorg je ervoor dat ook de burger aanhaakt.

 Vragen aan CROW

• Er is behoefte aan ‘second best’ oplossingen t.b.v. waterafstroming.
• Er is behoefte aan ontwerpprincipes.
• Maak de CROW-richtlijnen klimaatadaptief. Met name de ASVV, drempels/plateaus en inritten kwamen tijdens deze bijeenkomst aan bod.
• Gaat CROW werken aan klimaatbestendige eisen (vergelijkbaar met de kwaliteitscatalogus openbare ruimte)?
• Kijk ook naar het Bouwbesluit.
• Uit oogpunt van toegankelijkheid van gebouwen is een aansluitingshoogte van maximaal 2 cm wenselijk. In de praktijk wordt ontworpen op gelijkvloers. Dit maakt de kans op water in de woning/het gebouw groter. Hoe kun je dit voorkomen?
• Hoe realiseer je wateropvang zonder kolken? Met name voor de gebiedsontsluitingswegen.
• Aandacht voor bomen i.c.m. een wadi (welk type boom houdt van natte voeten op zijn tijd?).

Concrete tips

• De ligging van de stad/kern bepaalt voor een deel de effecten van klimaatverandering en daarmee ook de mogelijke maatregelen (hoogteverschillen en de ondergrond zijn bijvoorbeeld erg belangrijk)
• Zorg voor meer groen in de stad
• Leg waterdoorlatende verharding aan
• Leg zo min mogelijk oppervlakte zwarte verharding
• Bij een overstroming: zorg ervoor dat een hoofdweg berijdbaar blijft

Meer informatie

Heeft u behoefte aan meer informatie over klimaatadaptatie? Neem dan contact op met Frans Bekhuis (frans.bekhuis@crow.nl), of Frans Heijnis (frans.heijnis@crow.nl). Zij zijn binnen CROW verantwoordelijk voor dit onderwerp.

Overige themabijeenkomsten uit de reeks

• 31 mei 2018: Toegankelijkheid voor iedereen maakt kernen en steden duurzaam | terugblik
• 28 juni 2018: Omgevingsvisie/-plan en duurzame steden en regio’s  | terugblik
• 27 september 2018: Klimaatadaptatie en de duurzame stad en regio | terugblik deze pagina
• 15 november 2018: Nieuwe wetgeving luchtkwaliteit en duurzame kernen en steden | terugblik